M. Ślazyk, Tajemniczy świat lokalnych roślin - Wrotycz pospolity.

Wrotycz pospolity

Wrotycz jest rośliną występującą na przydrożach i dawnych chałupiskach. Dorasta do wysokości nawet 150 cm, kwitnie od czerwca do sierpnia. Kwiaty to bezpromieniowe, ciemnożółte koszyczki. Liście wrotyczu są dość duże i mają charakterystyczną, balsamiczną woń.

W południowej części Polski wrotycz  był nazywany wrotycem,  brotycem, wrutycą lub rutycą, a w ukrainskiej części Karpat – piżmem.

 

Wrotycz, fot. M.Ślazyk

Zastosowanie:

Ze względu na bardzo intensywny zapach wrotyczu jego liście wkładano między kartki modlitewników, co miało podczas długich nabożeństw uniemożliwiać wiernym zaśnięcie.
Żółte koszyczki miały zastosowanie jako środek odstraszający mole, a po ugotowaniu stawały się źródłem żółtego barwnika do farbowania tkanin. Od dawna było wiadomo, że wrotycz zawiera toksyczne substancje, dlatego był używany do odstraszania moli, a także owadów żerujących na roślinach użytkowych np. stonki.

Kuchnia:

W dawnej kuchni minimalnych ilości młodych liści wrotyczu używano do aromatyzowania wędlin, farszów i potraw z jajek.

Medycyna ludowa:

Ziele wrotyczu jest starym środkiem leczniczym, cenionym zwłaszcza w średniowieczu i renesansie.

Gatunek ten miał szerokie  zastosowanie przy schorzeniach przewodu pokarmowego. Wywar z kwiatów i młodych liści pito w przypadku żółtaczki, nieżytów żołądka i jelit, glistnicy. 

 Kąpiele we wrotyczu miały wzmacniać kości, a okadzanie palonym zielem usypiało podobno dzieci.

Roślina spożywana w dużej ilości lub w okresie swojej niejadalności może doprowadzić do utraty przytomności, skurczów i poronień. Dawny lud mając taką wiedzę, wykorzystywał ziele do wywoływania miesiączki, o czym wspominał
Talko - Hryncewicz
Kwiaty wrotyczu były niezawodne w walce z wszami i innymi pasożytami zewnętrznymi u ludzi i zwierząt. Wywar z ziela działał przeciwbólowo przeciwzapalnie i łagodząco w chorobach skóry.

Wierzenia i obrzędy ludowe.

Wrotycz od wieków jest symbolem trwałości, nieśmiertelności i ochrony. Według wierzeń antycznych, balsamiczny zapach suszonego ziela wrotyczu miał powstrzymywać rozkład ciał. Szczątki rośliny można znaleźć w średniowiecznych całunach.

Wrotycz poświęcony w dniu Wniebowzięcia Maryi miał chronić przed czarownikami, czarownicami i diabłem. Wysuszoną rośliną okadzano krowy, aby ich mleko i otrzymywane z niego masło były bardziej wartościowe.  Ziele święcono również w wiankach w oktawę Bożego Ciała. Wianki wieszano na ścianach dla ochrony przed piorunami, a także w oknach, aby ustrzec nowo narodzone dziecko od złych mocy.

Literatura:

·               Kujawska Monika,  Łuczaj Łukasz, Sosnowska Joanna, Klepacki Piotr, Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych Słownik Adama Fischera, Wrocław 2016, PTL, ISBN 978-83-64465-29-1

·               Paluch Adam, Świat roślin w tradycyjnych praktykach leczniczych wsi polskiej, Wrocław 1984, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego

·                Paluch Adam, Zerwij ziele z dziewięciu miedz... Ziołolecznictwo ludowe w Polsce w XIX i

początku XX wieku, Wrocław 1989, PTL.

·                 Rutkowski Lucjan, Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski Niżowej, Warszawa, 2006, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 83-01-14342-8.

·               Skarżyński Andrzej, Zioła czynią cuda, Warszawa 1994, wydawnictwo Comes, ISBN 8385486275

·               Szary Adam, Tajemnice bieszczadzkich roślin wczoraj i dziś, Rzeszów 2017, Wydawnictwo Carpathia, ISBN 978-83-947702-1-1

·               Udziela Seweryn, Rośliny w wierzeniach ludu krakowskiego, Lwów 1931