M. Ślazyk, Tajemniczy świat lokalnych roślin - Centuria pospolita.

Centuria  pospolita

Centuria, zwana też tysiącznikiem to roślina zielna z rodziny goryczkowatych. Ziele występuje na pastwiskach, łąkach i leśnych zrębach. W Polsce jest to gatunek rodzimy, jednak dość rzadki, dlatego objęto go ochroną. Centurię jako surowiec zielarski pozyskuje się z upraw. Od dawna była najczęściej zbieraną rośliną leczniczą w Karpatach. Jej właściwości lecznicze były znane już w V wieku p.n.e. Starożytne legendy mówią, że zielarz Centaur Chejron jako pierwszy opracował recepturę z centurii, która posłużyła mu na opatrzenie ran zadanych przez Herkulesa.

Centuria pospolita, fot. M. Ślazyk

W  Małopolsce od wieków roślina jest święcona wraz z innymi ziołami w święto Matki Bożej Zielnej. Wierzenia ludowe podają, że „W noc z 30 kwietnia na 1 maja można spotkać dużo czarownic, idąc na krzyżujące się drogi. Trzeba jednak mieć wieniec na głowie lub kapelusz z centurii, może być z suszo­nej”.

Centuria to roślina od dawna używana w medycynie ludowej do sporządzania leków, w szczególności na wzmocnienie żołądka, ale także na ból głowy, ból zębów i kaszel. Pomaga również w leczeniu żółtaczki, nadciśnienia tętniczego, anemii. Świeże liście centurii można stosować na ropiejące i trudno gojące się rany. Żucie liści tysiącznika w czasie upałów gasi pragnienie. Odwar łagodzi objawy związane z przekwitaniem kobiet.

Według Różańskiego tysiącznik pobudza wydzielanie śliny, soku żołądkowego, soku jelitowego, trzustkowego i żółci. Przyśpiesza i usprawnia trawienie oraz wchłanianie składników pokarmowych, przez co poprawia ogólny stan chorego. Pobudza fizycznie i psychicznie. Świeże maceraty z ziela świeżego przyśpieszają gojenie ran, wyprysków i owrzodzeń. Centuria wzmaga przemianę materii i reguluje wypróżnienia. Niedawno opisano właściwości przeciwgorączkowe tysiącznika.

Literatura:

·   Kujawska Monika,  Łuczaj Łukasz, Sosnowska Joanna, Klepacki Piotr, Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych Słownik Adama Fischera, Wrocław 2016, PTL, ISBN 978-83-64465-29-1

·      Rutkowski Lucjan, Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski Niżowej, Warszawa, 2006, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 83-01-14342-8.

·       Różański Henryk https://rozanski.li/336/tysiacznik-centuria-erythraea-centaurium-l-pers-i-sekoirydoidy/ w: Medycyna dawna
 i współczesna [on-line]

·    Szary Adam, Bieszczadzkie motywy roślinne między światem żywych a krainą zmarłych, Rzeszów 2015, Wydawnictwo Carpathia, ISBN 978-83-62076-37-6

·    Szary Adam, Tajemnice bieszczadzkich roślin wczoraj i dziś, Rzeszów 2017, Wydawnictwo Carpathia, ISBN 978-83-947702-1-1

·    Udziela Seweryn, Rośliny w wierzeniach ludu krakowskiego, Lwów 1931