M. Ślazyk, Tajemniczy świat lokalnych roślin - Czworolist.

Czworolist pospolity (Parys quadrifolia)

Czworolist pospolity  to gatunek trującej, wieloletniej rośliny kłączowej z rodziny liliowatych. To gatunek wskaźnikowy starych lasów. Rośnie w lasach liściastych na terenie całego kraju, ale w wyższych partiach gór jest rzadki. Preferuje miejsca zacienione, glebę zasadową lub obojętną. Kwitnie w maju. Czworolist ma cztery liście, nad którymi po przekwitnięciu kwiatu pojawia się owoc – niebieskoczarna jagoda.

Czworolist, fot. M. Ślazyk

Nazwa łacińska rośliny nawiązuje do starożytnego mitu o Parysie i złotym jabłku – cztery liście symbolizują Parysa i boginie: Afrodytę Herę i Atenę, a jagoda – złote jabłko. Według mitu - bogini niezgody - Eris, która, choć nie była zaproszona, pojawiła się na weselu boginki Tetydy i księcia Peleusa chcąc się zemścić, rzuciła  między biesiadujące boginie złote jabłko z napisem: dla najpiękniejszej”. Boginie zaczęły się kłócić, która ma zabrać jabłko. Najbardziej pożądały go: Hera, Atena i Afrodyta. Zeus przerwał walkę o jabłko i spór nakazał rozstrzygnąć Parysowi, księciu trojańskiemu. Każda z bogiń obiecywała młodzieńcowi dary w zamian za podarowanie jej złotego owocu. Parys oddał jabłko Afrodycie, która obiecała podarować mu najwspanialszą na świecie kobietę. Kobietą tą była Helena – żona króla Sparty. Sytuacja ta była przyczyną wojny trojańskiej.

Na południu Polski czworolist pospolity zwany był dawniej „Wronim okiem” lub „Jedną jagodą”. Od dawna był zielem magicznym, poszukiwanym przez alchemików. W zielnikach Kluka czworolist był wspominany jako antitoxicum leczący szaleństwo i zachowujący bydło od zarazy. Na Pogórzu lud powiadał, że jeżeli biją pioruny, to trzeba zetlić czworolist, aby piorun nie uderzył. Tam też nazywano czworolist „pieronnikiem”. Od dawna podejrzewano, że ro­ślina posiada pewne własności trujące, a działa to szczególnie na bydło. W okolicach Bóbrki  wierzono, że jeśli krowa zje tę roślinę, ginie. Z czasem zioło zostało wciągnięte w symbolikę wiary – w chrześcijańskiej ikonografii czworolist stał się znakiem Męki Pańskiej, ponieważ układ jego liści kojarzono z krzyżem. Był też symbolem czterech ewangelii lub czterech cnót: sprawiedliwości, odwagi, przezorności i umiarkowania.

W lecznictwie ludowym świeże ziele po rozdrobnieniu stosowano  do leczenia ran i owrzodzeń, czyraków i stanów zapalnych. Nasiona i owoce były nieodzowne w leczeniu padaczki, jako lek uspakajający, czasem jako afrodyzjak. W przeszłości stosowany był także jako antidotum w przypadku zatrucia arszenikiem i rtęcią. Sok z owoców stosowano  przy stanach zapalnych oczu. Zapalenie oskrzeli, koklusz i kaszel leczono bardzo małymi dawkami wyciągu z czworolistu. Roślina pomagała również na kolki.

Literatura:

·        Kopaliński Władysław, Słownik symboli, Warszawa, 2008, Wydawnictwo RYTM,  ISBN 9788373993082

·        Kujawska Monika,  Łuczaj Łukasz Joanna Sosnowska Joanna, Klepacki Piotr, Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych Słownik Adama Fischera, Wrocław 2016, PTL, ISBN 978-83-64465-29-1

·        Parandowski Jan, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Warszawa 2103, Wydawnictwo PULS, ISBN 0907587852

·        Różański Henryk, Czworolist (Herb-Paris) – Paris jako dermaticum i onkostaticum W: Medycyna dawna i współczesna [on-line]

·        Szczepanowicz Brbara, Atlas roślin biblijnych, Kraków, 2013, WAM, ISBN  8373180974.

·        Talko-Hryncewicz Julian, Zarysy lecznictwa ludowego na Rusi południo­wej, Kraków, 1983, Akademia Umiejętności.

·        Traczyk Tadeusz, Rośliny lasu liściastego. Warszawa, 1959,PZWS