Dr Sławomir Mrozek, Fotorelacja z uroczystości 75. rocznicy likwidacji gorlickiego getta – Gorlice, 19 sierpnia 2017 r.

Dr Sławomir Mrozek

Fotorelacja z uroczystości 75. rocznicy likwidacji gorlickiego getta – 19.08.2017 r.

            W Gorlicach obchody pamięci 75. rocznicy likwidacji getta odbyły się dzień wcześniej – 18 sierpnia o godz. 14:00 – Spacerem śladami gorlickich Żydów (na terenie naszego miasta jest wiele takich miejsc związanych z kulturą i historią gorlickich Żydów –     

1. Dzielnica żydowska (Rynek, ul. Cicha, Piekarska i Mickiewicza), Plac Dworzysko;            

2. Synagoga BESZT przy ul. Strażackiej (niestety już nieistniejąca, w latach 90. XX w. siedziba Państwowej Straży Pożarnej. W 2016 r. przystąpiono do rozbiórki synagogi);

3. Pomnik upamiętniający Zagładę Żydów w Gorlicach – róg ul. Strażackiej i Krzywej (oficjalnie odsłonięty w 2012 r. przez ówczesnego burmistrza – pana Witolda Kochana);

4. Synagoga (duża) przy ul. Piekarskiej 3 (w 1967 r. budynek został zaadaptowany na piekarnię). Na ścianie budynku znajduje się tablica pamiątkowa upamiętniająca ok. 2500 Żydów zamordowanych podczas okupacji przez Niemców;

5. Cmentarz żydowski przy ul. Stróżowskiej – Podczas II wojny światowej był także miejscem egzekucji Żydów, Polaków i Romów;

6. Pomnik egzekucji – „Smutne twarze” przy ul. Rzeźniczej – Niemcy rozstrzelali tam 12 Polaków i ponad 20 Żydów;

7. Tablica upamiętniająca ofiary niemieckich represji przy ul. Korczaka 11 (w czasie II wojny światowej w budynku – na którym umieszczono tablicę – prawdopodobnie znajdowała się fabryka butów zwana „Buciarnią” – miejsce w którym Niemcy dokonali wielu morderstw);

8. Dziedziniec Magistratu – Miejsce martyrologii - Rynek 2 (W sierpniu 1942 r. zastępca szefa gestapo SS-Unterscharfȕhrer Otto Friedrich* wraz z drugim funkcjonariuszem dokonali egzekucji czwórki żydowskich dzieci (Obecnie na ścianie budynku znajduje się tablica upamiętniająca to wydarzenie);

*Skazany w 1968 r. w procesie norymberskim na dożywocie (za popełnione zbrodnie w czasie II wojny światowej).

9. Siedziba Gestapo w Gorlicach – róg ul. Legionów i Krasińskiego – „Szklarczykówka” (Właścicielem obiektu był Józef Szklarczyk). Po II wojnie światowej „siedziba” NKWD w Gorlicach;

10. Muzeum Regionalne PTTK – ul. Wąska 7-9 (W zbiorach muzealnych znajdują się, m.in.: fotografie dawnych mieszkańców Gorlic. Organizowana jest wystawa o judaizmie na Ziemi Gorlickiej);

11. Budynek kahału – ul. Piekarska 5. W okresie dwudziestolecia międzywojennego budynek był siedzibą gminy żydowskiej. Znajdował się w bezpośrednim sąsiedztwie synagogi przy ul. Piekarskiej oraz domu rabina Eliszy Halberstama (ostatniego rabina Gorlic, zmarłego na zesłaniu w ZSRR) przy ul. Cichej. W czasie II wojny światowej w budynku mieściła się Rada Starszych Gminy Żydowskiej (Judenrat);

12. Kamienica z gwiazdą Dawida – Rynek 12. Odróżnia się od pozostałych tym, że we frontowe zdobienia balkonowe wpisana została gwiazda Dawida;

13. Mykwa (Łaźnia rytualna) przy ul. Garbarskiej (nieistniejąca);

14. Dom rabina Eliszy Halberstama przy ul Cichej (nieistniejący) – Obecnie w tym miejscu znajduje się przychodnia „Medicor”.

Ludność żydowska w okresie międzywojennym stanowiła znaczny odsetek mieszkańców Gorlic (w 1921 r. – 40,9%, pod koniec lat 30. XX w. – 48,3%, za: Sławomir Mrozek,    Życie społeczno-polityczne w powiecie gorlickim w latach 1918-1939, Gorlice-Nowy Sącz 2016, s. 44.).

Gorlice, 19.08.2017

            Uroczyste obchody 75. rocznicy likwidacji getta gorlickiego oficjalnie rozpoczęły się w sobotę o godz. 11:00 Apelem Pamięci. Organizatorem tych uroczystości był: Urząd Miasta Gorlice i Sądecki Sztetl – program historyczny w ramach Fundacji „Nomina Rosae”.

Pod pomnikiem upamiętniającym Zagładę Żydów w Gorlicach – na Placu Dworzysko – Apel Pamięci poprowadził dyrektor Sądeckiego Sztetlu – pan Łukasz Połomski –  po odmówieniu Psalmu 16 „Bóg najwyższym dobrem”-  „… Szanowni Państwo, stajemy dziś do Apelu Pamięci, w miejscu gdzie kiedyś było getto. Dzielnica, z której 75. lat temu wywieziono gorlickich Żydów. Jesteśmy tutaj, aby w 75. rocznicę zbrodni jaką było zlikwidowanie getta, przywołać pamięć tych, którzy przez wieki tworzyli historię Gorlic. Przyzywamy Was – mieszkańcy getta wywiezieni w transporcie do obozu zagłady w Bełżcu 19 sierpnia 1942 r., gdzie zostaliście zamordowani w komorach gazowych, a Wasze prochy na zawsze spoczęły w masowych grobach. Cześć Waszej Pamięci ! Przyzywamy Was – którzy przez lata okupacji ginęliście w rozlicznych egzekucjach, spoczywając na zawsze w nieznanych i bezimiennych  mogiłach. Przywołujemy Was, którzy zostaliście zastrzeleni na ulicach tego miasta od kul nazistów i Was, którzy umarliście z głodu i wyczerpania. Cześć Waszej Pamięci ! Wspominamy Was – bezimienne dzieci, które w bestialski sposób byłyście mordowane na ulicach Gorlic. Bezbronne, często wyrywane z wózków i ramion matek. Cześć Waszej Pamięci ! Przyzywamy Was Gorliczanie – którzy zginęli w obozach zagłady i koncentracyjnych.        Was, którzy znaleźliście śmierć w: Auschwitz-Birkenau, Chełmnie nad Nerem, Majdanku, Treblince, Sobiborze, Kulmhof, Mauthausen-Gusen, Ravensbrück, Buchenwaldzie, Sachsenhausen, Gross-Rosen, Bergen-Belsen, Płaszowie, Pustkowie i innych miejscach kaźni. Cześć Waszej Pamięci ! Wspominamy Was, odznaczonych i tych zapomnianych, którzy nie wahaliście się pomóc bliźniemu w tym nieludzkim czasie. Wierzyliście w moc najpiękniejszych słów Talmudu co ratuje jedno życie to tak jakby cały świat ratował. Cześć Waszej Pamięci !

Do Was zwracam się potomni, pochylając w zadumie i szacunku głowy, by uczcić męczeństwo córek i synów Ziemi Gorlickiej. Proszę zachowajcie w swych sercach Pamięć o Nich !

            Po Apelu Pamięci, władze miasta i powiatu zapaliły znicze i złożyły wieńce przy pomniku upamiętniającym Zagładę Żydów w Gorlicach. Wszyscy zebrani udali się do Pawilonu Historii Miasta - Spotkanie Pamięci poprowadził rektor Uniwersytetu Złotego Wieku w Gorlicach – pan Roman Dziubina – który podzielił się swoimi wspomnieniami z przeszłości. Starosta gorlicki – pan Karol Górski – wspomniał m.in. o współpracy z Gminą Wyznaniową Żydowską w kwestii renowacji miejsc pamięci, upamiętnienia pomordowanych mieszkańców miasta, powiatu. Burmistrz Gorlic – pan Rafał Kukla – „… Została przygotowana koncepcja >Latarni Pamięci<. Wykonywany już jest projekt (…) W centralnym miejscu, obok parkingu do nawracania, jeszcze przed kirkutem powstanie >Latarnia Pamięci<, w której m.in. również będą złożone macewy, które zostały znalezione w czasie rozbiórki budynku [synagogi BESZT w 2016 r. – SM]. Są to działania które rzeczywiście podejmujemy. Zależy nam na tym żeby upamiętnić Historię”.

            Prowadzący Spotkanie – pan Roman Dziubina (Uniwersytet Złotego Wieku) – powitał panie – Ewę Wacławską-Majeran (jedną z ostatnich osób pamiętających gorlickie getto) i Annę Wygrzywalską - które opowiedziały o przedwojennych wielokulturowych Gorlicach, latach II wojny światowej oraz o swoich wspomnieniach z likwidacji getta. W uroczystościach uczestniczył również Ira Goetz – biecki Żyd ocalony z Holocaustu.