dr Sławomir Mrozek, Rozwój oświaty w Gorlicach w dwudziestoleciu międzywojennym - część II.

dr Sławomir Mrozek

Rozwój oświaty w Gorlicach w dwudziestoleciu międzywojennym.

PRZEJDŹ DO CZĘŚCI I.

Część II.

Pod koniec lat trzydziestych w Gorlicach zostało utworzone Prywatne Gimnazjum Miejskie. Kuratorium Okręgu Szkolnego Krakowskiego nie udzieliło zezwolenia na utworzenie trzeciego oddziału pierwszej klasy gimnazjalnej w Państwowym Gimnazjum im. Marcina Kromera, a przybywało coraz więcej młodzieży chętnej do nauki w szkole średniej. W tym celu interweniowali rodzice w zarządzie miejskim w Gorlicach. Władze szkolne wyraziły zgodę i w 1938 r. przy dawnej ulicy Bankowej utworzono pierwszą klasę nowego gimnazjum. Władze miasta wyposażyły szkołę w pracownię oraz pomoce naukowe. Opłaty miesięczne wahały się od 20–30 złotych. Kadra nauczycielska miała pełne kwalifikacje dydaktyczne i pedagogiczne. Dyrektorem szkoły została Maria Jarosz^[1].

            W 1936 r. rozpoczęto budowę szkoły przy ulicy Niepodległości w Gorlicach. Szkoła mieściła się na terenie miejskim, który na początku lat trzydziestych został podzielony na działki, położony w pobliżu potoku Stróżowianka (wówczas burmistrzem do 1934 r. był Kazimierz Murdziński). Pozostałe działki sprzedano. Poświęcenie kamienia węgielnego pod szkołę dokonano w 1936 r. Na uroczystościach był obecny gorliczanin podsekretarz stanu (brat ministra spraw wewnętrznych) Kazimierz Pieracki^[2]. Szkołę popularnie nazywano „czerwoną szkołą”, gdyż była zbudowana z czerwonej cegły^[3]. W budynku tym została powołana Żeńska Szkoła Podstawowa, a następnie Żeńskie Liceum Ogólnokształcące.

            Opieką przedszkolną dzieci zajmowały się siostry zakonne, które prowadziły tzw. „ochronki”. W Gorlicach funkcjonowały ochronki prowadzone przez siostry służebniczki i felicjanki (przy ul. Zygmunta Krasińskiego). Siostry służebniczki angażowały się też w niesieniu pomocy chorym i potrzebującym^[4].

Żydzi bardzo dbali o wykształcenie swoich dzieci. W porównaniu z chrześcijanami było więcej wykształconych Żydów. W Gorlicach Zarząd Gminy Żydowskiej w lokalu przy ul. 3 Maja 31 otworzył talmudyczną szkołę średnią tzw. „Jeszybot”. Młodzi Żydzi chętnie uczęszczali do Jeszybotu, tam studiowali teologię w oparciu o źródła naukowe i święte księgi. Rabini kontrolowali tę szkołę^[5]. Dzieci żydowskie uczęszczały do szkół powszechnych i średnich^[6].

W kulturze żydowskiej szkolnictwo spełniało szczególną rolę. Cheder był pierwszym stopniem nauki dla dzieci od 5 do około 12 roku życia, aby uczyć się języka hebrajskiego i religii bardziej zdolni uczniowie kontynuowali naukę, studiując w „jeszywach” (seminariach talmudycznych), dorośli pogłębiali swoją wiedzę poprzez czytanie tekstów religijnych. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, Żydzi tworzyli wiele typów szkół o charakterze religijnym[7].

Na Łemkowszczyźnie szkolnictwo rozwijało się gorzej z uwagi na zniszczenia wojenne z czasów pierwszej wojny światowej (14 budynków szkolnych zostało całkowicie zburzonych)[8]. Brakowało funduszy na modernizację budynków szkolnych, które często były zaniedbane, klasy lekcyjne – ciemne, wilgotne, niskie i ciasne. Sala lekcyjna musiała pomieścić niekiedy około stu dzieci. Inspektor szkolny Seweryn Udziela widział duże zaniedbanie w szkołach łemkowskich^[9].

            W okresie międzywojennym w Gorlicach, ale również i powiecie, bolączką szkolnictwa był analfabetyzm, brak wykwalifikowanej kadry nauczycielskiej, przepełnione sale lekcyjne (około 30 dzieci w jednej klasie). Zmieniały się rządy i trudno było wprowadzić ustawy regulujące szkolnictwo. Dodatkowym problemem była konieczność ujednolicenia przepisów w całym kraju i wielonarodowość (Polacy, Żydzi i Łemkowie). Dzięki ofiarnej pracy nauczycieli, którzy nie byli dobrze wynagradzani, poziom oświaty wzrastał wraz z przemianami kulturalno–społecznymi. W tej dziedzinie było wiele do zrobienia. W dodatku wiele dzieci nie uczęszczało do szkół (z powodu biedy, braku odzieży, butów itp.). W latach trzydziestych XX w. poprawiła się sytuacja dzieci w szkołach, dzięki dożywianiu i zakupom dla nich książek, oraz organizowaniu kolonii wypoczynkowych np. do Wapiennego i Wysowej.

---

[1] S. Motyka, Szkolnictwo średnie…, s. 598.

[2] Brat Kazimierza Pierackiego zmarł w 1934 r. we Lwowie, zamordowany przez ukraińskich nacjonalistów.

[3] Z. Sowa, op. cit., s. 17.

[4] Archiwum Państwowe w Krakowie [dalej: APK], Urząd Wojewódzki Krakowski [dalej: UWKr], sygn. 79a, k. 15–125.

[5] W. Boczoń, Żydzi gorliccy, Gorlice 1998, s. 67.

[6] K. Samsonowska, Wyznaniowe gminy żydowskie i ich społeczności w województwie krakowskim (1918-1939), Kraków 2005, s. 238–239.

[7] Dzieje Żydów w Polsce 1918-1939: Wybór tekstów źródłowych, pod red. R. Żebrowskiego, Warszawa 1993, s. 109.

[8] K. Pieradzka, Na szlakach Łemkowszczyzny, Kraków 1939, s. 183.

[9] S. Motyka, Wczoraj i dziś powiatu gorlickiego [w:] Nad rzeką Ropą, Z dziejów Biecza, Gorlic i okolic, pod red. Z. Żarneckiej, T. I., Kraków 1962, s. 240-241.

Bibliografia:

1. Archiwum Państwowe w Krakowie, Urząd Wojewódzki Krakowski, sygn. 79a, k. 15–125.

2. Ustawa z dn. 11 marca 1932 r. o „ustroju szkolnictwa” (Dz. U. R.P. z 1932 r., nr 38, poz. 389.).

3. Boczoń W., Żydzi gorliccy, Gorlice 1998.

4. Dzieje Żydów w Polsce 1918-1939: Wybór tekstów źródłowych, pod red. R. Żebrowskiego, Warszawa 1993.

5. Gorlicki Informator Biograficzny, pod red. Stowarzyszenia Klubu Gorliczan, Gorlice 2009.

6. Księga Pamiątkowa, 90 lat Gimnazjum i Liceum im. M. Kromera w Gorlicach 1906-1996, pod red. S. Przybyłowicza, Gorlice 1996.

7. Motyka S., Wczoraj i dziś powiatu gorlickiego [w:] Nad rzeką Ropą, Z dziejów Biecza, Gorlic i okolic, pod red. Z. Żarneckiej, T. I., Kraków 1962.

8. Motyka S., Szkolnictwo średnie ogólnokształcące w Gorlicach [w:] Nad rzeką Ropą, Szkice historyczne, pod red. Z. Żarneckiej, Kraków 1968.

9. Orczyk A. Ks., Zarys historii szkolnictwa i myśli pedagogicznej, Warszawa 2008, s. 293.

10. Pieradzka K., Na szlakach Łemkowszczyzny, Kraków 1939.

11. Samsonowska K., Wyznaniowe gminy żydowskie i ich społeczności w województwie krakowskim (1918-1939), Kraków 2005.

12. Smołaski A., Historyczne podstawy teorii organizacji szkolnictwa w Polsce, T. II., Kraków 1999.

13. Sowa Z., Liceum Pedagogiczne w Gorlicach, Gorlice 2011.

14. Walasek S., Szkolnictwo średnie ogólnokształcące na ziemiach polskich w latach 1914-1923, Wrocław 1996.

15. http://www.zszgorlice.iap.pl/pl/34138/0/Budynek_szkoly.html