Jadam z Zatora, Zamek Libusza. Powieść z czasów Leszka Czarnego - część III.

Część pierwszą można znaleźć TUTAJ

Część drugą można znaleźć TUTAJ

Zachowano pisownię oryginalną. Źródło u autorów.

Zygwult milczał długo, w końcu, jakby z letargu zbudzony, zawołał” „Nie Rozalko! Nie opuszczę zamku, którego zdobycie tyle kosztowało pracy; opuściła mnie słabość, która serce moje w swoje pochwyciła sieci; gniotła mnie i miętosiła. Ha! Póki ta ręka jeszcze ciała się trzyma, a żelazo ręki, przysięgam na brodę ojca! Do ostatniego zdobycz moję bronić będę. Minęła słabość, Rozalko, bądź dobrej myśli; trudniejsza zdobywać, jak zdobyte dotrzymać, dotrzymam! Tak mi dopomóż… Zawiło! Idźmy rozbudzić wszystko, i wysłać na zwiady kilku, a co pochwycą o Siestrzemile niech donoszą, ażebym wcześnie wiedział, co robić mam.” W progu izby zatrzymał się jeszcze Zygwult, i po namyśle rzekł do Zawiły: „Macamy po ciemku, mój bracie, w nocy strach czarniejszy; wsiadaj sam na konia i przypatrz się zblizka temu, co nas przestrasz, a wracaj co rychło i donieś, co to za pożary, i kto je rozniecił?”

Stało się, jak pan rozkazał. Zawiła odjechał w tę stronę, gdzie gorzało; każdemu rychły nakazał powrót. Wrócili też rychło, nic nie widziawszy, nie słyszawszy. Jeden Zawiła nie wracał; kury po raz wtóry zapiały, gdy posłyszano tętęt konia po lesie: „Wraca, wraca Zawiła!” wołali, i biegli domownicy na podwórze do bramy, wracającemu naprzeciw. Koń pędził szybko, poznać było po mocnych i częstych uderzeniach kopyt w krzemienistą drogę. Już był blizko, ale ciemność nocna nie dozwalała dojrzeć jadącego Zawiłę: „Cóż tam Zawiło!” wołali na wjeżdżającego już do bramy. Nikt nie odpowiedział; albowiem koń powrócił, ale bez jezdca.
Trwoga przejęła wszystkich. Zygwult zadumał się, i zasmucił. Jeden ze służebnych zawołał: „Rozkażcie, ja polecę, do miejsca dotrę, i jaką pochwycę wiadomość, taką wam przyniosę.”

Zygwult skinął czołem; a sługa rad z polecenia, rzucił się na konia, i popędził w tę stronę, w którą pojechał był Zawiła i nie wrócił.

Godzina upłynęła czasu – wysłany przybieżał z powrotem. Czwałem gonił, i spiesznie, bo koń skoro przyniósł posłańca nazad do zamku, padł na wszystkie nogi, zadrgał cielskiem, i nie wstał więcej. Sługa, przez chwilę długą słowa do ust wynieść nie mógł; szamotał się daremnie rękoma pomagając sobie; zaledwie to jedno wyjąkał: „ Tatarzy!”

Przerażająca ta wiadomość wkrótce potwierdzoną została; albowiem rozległ się po cichości nocnej odgłos dzwonów dalekich, do wycia ranionego zwierzęcia podobny, i wkrótce potem okropna rozszerzała się wrzawa ludu, uciekającego przed Tatarami, którzyto najezdcy po raz drugi w polskie wpadając kraje, jej mieszkańcom znani, straszni byli. Przed 20 laty albowiem dzicz ta wschodnia poraziwszy wojsko polskie pod Chmielnikiem, rozlała się po całej krainie. Bolesław Wstydliwy, książę, berło krakowskie na on czas dzierżący, przymuszonym był w sąsiednim Węgier kraju szukać schronienia, a opuszczone miasta i zamki bez obrony poszły na zniszczenie i łupież – mieszkańce w łyka tatarskie. Powtórna ta Tatarów tłuszcza, prowadzona przez Jeleboga i Nogaja; wpadła z Rusi Czerwonej, i dzieląc się na kilka szlaków, rozsypała się po kraju całym, pamiętane jeszcze w kraju okrucieństwa i rabunki powtarzając. – Pochód Tatarów był tak szybki i nagły, iż uciekającymi równo pędzili ścigający, i często nie pierwej dowiedziano się o ich napadzie, aż wtenczas, kiedy do ucieczki już nie było czasu, ani sposobu.

Noc ta okropna była, scena przerażająca. Te tłumy rozpaczającego ludu, te krzyki, wołanie jednych, jęki i płacze drugich, budziły głośną, okropną wrzawę. Cała tłuszcza doszedłszy do zamku, zatrzymała się w pochodzie, i otoczywszy go, przeraźliwym wołała głosem: „Tatarzy, Tatarzy! Uciekajcie!”   

Zygwult, którego dusza na widok niebezpieczeństwa w całej swojej rozwijała się mocy, nie stracił przytomnośći, ni odwagi; owszem dodawał jej rozpaczającym, i gotowy na najeźdźcom silny dać odpór, obiegał po zamku, rozstawiał strażników, baczność, przezorność zalecając wszystkim… Nadaremne były prośny Rozalki, jej zaklinanie i rada, aby zamek Libuszy opuścić, i we własnym domku, w gęstym nieprzebytym lesie ukrytym, szukać schronienia. I daremnie usiłowała ona przekonać męża, że licznej Tatarów hordzie sam niepodoła, że w gruzach zamku czeka ich śmierć, albo gorsza od śmierci, czeka ich niewola. – Zygwult w przedsięwzięciu stały i niezachwiany, od zamiaru bronienia zamku nie odstąpił.

Nie długa upłynęła chwila, kiedy uderzyły z dołu krzyki okropne – i cała tłuszcza, zalegająca pole przedzamkowe, zrywała się, i uciekała bezwładnie, do rozburzonego mrowiska podobna. Tatarzy już pod zamkiem byli, już wdzierali się wraz z uciekającymi w podwórzec zamkowy – kłując i mordując ostatnich, i na włócznie swoje chwytając, wydzierali z objęcia matek drobne niemowlęta, i wyrzucali w powietrze, okrutnie mordując.

Rozalka w izbie swojej z dziecięciem u łona, klęczała, modliła się, kiedy Zygwult z mieczem skrwawionym wpadając, zawołał: „Zginęliśmy!… Rozalko! Nie ma ratunku. Nie żal mi żywota; ale ciebie biedną żałuję, i boleję patrząc ba to dziecię niemowlę. Jam to niemądry, na wasze głowy sprowadził to nieszczęście, a zaradzić temuż nie mogę. Nie,” dodał, „oczy moje widzieć nie będą, co się dalej stanie; moje oczy widzieć tego nie chcą, nie mogą!”

Rozalka, piastując dziecię swoje, po odbytej modlitwie powstała, i spokojnym głosem przemówiła do męża: „ Zygwulcie! Skończyłam moję modlitwę, teraz niech żywot mój zakończę. Mężu! Dozwoliszże Tatarom, żeby żonę twoję powiedli w jasyr… na hańbę i sromotę; więc odbierz mi życie, które obronić nie możesz.”

Słysząc te słowa Zygwult, podniósł miecz swój do góry, i nadludzką uniesiony wściekłością zamierzył raz jeszcze stanąć w obronie, już nie zamku, ale w obronie żony i dziecięcia; lecz w progu izby miecz wypuścił z bezwładnej ręki; stanął i westchnął boleśnie: „ Daremne chęci – ja ranny jestem; tatarska strzała rozdarła i skrwawiła prawicę moję. Nie obronię ciebie… Rozalko! Poleć się Bogu!…”

Po zamku, przez Tatarów opanowanym, coraz większa rozlegała się wrzawa; dzikie poganów krzyki i piski – a jęki , wyrzekania mordowanych, w okropną, zgrozę obudzającą składały się muzykę, której głuche echo dobiegało do izby, gdzie Zygwult, i żona jego Rozalka,z całem poświęceniem się okropnemu losowi, wyglądali co chwila – ostatniej chwili życia.

Nagle rozpadły się podwoje, i wbiegł do izby uzbrojony mieczem starzec nieznany:

„Ze mną idźcie, ze mną!” wołał, „wyprowadzę was z zamku. Spieszmy się; czas krótki.”

Zygwult, wpatrzywszy się w nieznajomego oblicze, rzekł: „ Zdrajco! Ja znam ciebie; tyś Siestrzemiły sługa, ty mię prowadzić chcesz? chyba na ostrze Tatarów, na śmierć – ja nie pójdę z tobą!”

„Więc ty przynajmniej niewiasto biedna, zaufaj mię poczciwemu, i spiesz się, ratuj siebie, ratuj dziecię, póki czas po temu; Tatarzy rabunkiem zajęci w tej chwili; spieszmy , wkrótce za późno będzie.” Rozalka spojrzała w oko starca; po krótkim namyśle, skinęła głową; pochwyciła za rękę męża, na drugim trzymając niemowlę, biegła za przewodnikiem, i opierającego się ciągnęła za sobą Zygwulta. Kilka przebywszy komnat, tajnemi drzwiczki wstąpili po schodach do ciemnego sklepu; z tamtąd podziemnym idąc krużgankiem, wyszli na miejsce otwarte; ujrzeli się w miejscu dokoła gęstemi krzakami osłoniętem; już w lesie byli. Przewodnik nie wstrzymywał kroku, owszem naglił do pochodu. Za nim szła Rozalka z dziecięciem, Zygwult za niemi postępował zadumany; ale przebytemi trwogi, a więcej upływem krwi z rany nieopatrzonej wycieńczony i osłabły, na własnych nie mogąc się utrzymać nogach, zachwiał się – padł na ziemię. Przybiegła Rozalka; już Zygwult leżał bez zmysłów, a pierś jego biła słabo – i coraz słabiej i ciszej. Przelękła żona załamała ręce; omdlałego jęła trzeźwić łzami swojemu; Zygwult nie przychodził do siebie, i znaku życia nie dawał żadnego.

***    

Doba jedna upłynęła od tej chwili. Zygwult budząc się ze snu omdlenia, i otwierając powieki ciężkim snem ciśnięte tak długo, ujrzał się w miejscu obcem, Innem.

Była to pieczara jakaś podziemna, w skale wykuta. Księżyca światło, otworem szerokim rozlewając się po pieczarze tej ciemnej i głębokiej, oświecało twarz człowieka, siedzącego obok Zygwulta. Twarz tę poznał Zygwult – i zadrzał na całem ciele; zadrgała prawica jego, jakby zwierzęcim instynktem wiedziona, poczęła szukać wedle siebie orężą; ale oręż nieużytecznem już był narzędziem dla ręki, strzałą tatarską rozdartej, pozbawionej władzy. Więc trwoga ogarnęła go, i groza, podniósł głos słaby, przemówił:

„Czy to szatanów igraszka? Czyli marzę jeszcze? Siestrzemiła, wroga mojego, widzą moje oczy?”

„Jam Siestrzemił, „ odpowiedział tamten. „Tyś napadł na mój zamek, wydarł go zdradziecko; pomordował czeladę, i wyrzucił z kolebki dziecię moje?”

„To się stało, tom uczynił!” rzekł Zygwult; „jestem teraz w twojej mocy. Mściej się do woli, zabij mię! Ale powiedź wprzódy, gdzie Rozalka, gdzie dziecko moje? A jeżeliś zamordował je, powiedź, gdzie leżą zabite, pokaż je pierwej, a potem mnie dobij!”

Nato przemówił Siestrzemił: „Podnieś się z posłania i rzuć okiem po tej pieczarze; ciemna jest i okropna, a przecież lepsza od zamku Libuszy, bo ubezpiecza od Tatarów zgrai. Zamek Libusza, którego zdobycie tyle cię kosztowało pracy, dzisiaj w ręku poganów. Pytasz się o żonę? Czyliż nie widzisz tam Rozalki? Spoczywa nieboga po długich czuwaniach, trudach i niespokojnościach o ciebie; błąkającą się po lesie przyjąłem; słabą posiliłem chlebem i mlekiem, - i ciebie omdlałego na barkach moich do tego schronienia naszego przywlókłem. Chceszli swoję obaczyć dziecinę? Wstań, zbliż się; obaczysz tam w koszu, spi dziecię twoje razem z mojem dzieckiem… robaczki niewinne, ściskają się rączkami, usteczkami całują.”

Zygwult milczał długo. Promień księżyca zaiskrzył się w kroplach z oka mu płynących; do Siestrzemiła wyciągnął rękę; ten mu nawzajem podał swoję, i uściskali się dwaj wrogi.

Milczenie długo trwało; poczem Siestrzemił tak mówił: „Zygwulcie! Braćmi jesteśmy, bośmy syny jednego kraju – dzisiaj nieszczęście…” nie skończył Siestrzemił, bo obudzona w tej chwili Rozalka, zerwała się i biegłą do męża. Wielka tam radość była i długa, a przyjaźń dwóch wrogów wieczna.

Jadam z Zatora.